خلاصه کتاب دفتر دل-مرحوم آقا مجتبی طهرانی

نکته: در مراتب دقیق روح عبارت است از : ۱-نفس(پایین ترین مرتبه روح) ۲- عقل ۳- قلب
تعریف نفس: پایین ترین مرتبه روح که  برای کار کردن و بهره گیری به مواد مادی نیازمند است(عمل)-پس از مرگ شکل نفس تغییر کرده وشکل برزخی به خود میگیرد.- این تغییر شکل متناسب با اخلاقیات و منش افراد است که در زندگی دنیایی چگونه هستند.
تعریف عقل: مجرد است و نه وجود و نه افعال آن مادی نیست.
نکته: صرفا دانستن حرف خوب که به درد نمیخورد -مریض با دانستن این که یک دارو خوب است که خوب نمیشود و باید پس از داستن این که یک دارو خوب است از آن استفاده نماید.از دانستن تا عمل فاصله بسیار است.
نکته: درک کار عقل است و شهود کار قلب-کار عقل کسب دانش و دانستن است -کار قلب کسب بینش است.(یعنی: عقل نتیجه گیری و بررسی میکند-قلب برهان سازی میکند)
نکته: عقل برهان میخواهد(برهانی که از قلب آمده باشد) و این برهان ها وقتی بدرد میخورد که با قلب سالم همسو باشند-آنگاه است که عقل ثمر بخش عمل کرده است.
نکته: انسان با قلب است که به خدا میرسد و عقل به تنهایی قابلیت رساندن انسان به خداوند را ندارد
نکته: عقل سردار لشگر قلب است.
 نکته: قلب شریفترین بعد وجودی انسان است که خداوند به انسان ارزانی داشته است.و بالاتر از آن نیست
نکته:  در آیات ۱۵۱ سوره آل عمران و ۱۲ سوره انفال  خداوند میفرماید: در قلب کسانی که کفر ورزیده اند ترس خواهیم انداخت.
نکته: در عربی : فی یعنی گذاشتن در ظرف (مظروف)-ظرفیت
نکته: در عربی القی به معنی انداختن است
نکته: جایگاه ترس در قلب است و همچنین طبق آیه ۴ سوره فتح سکینه هم در قلب است.
نکته: حجرات ۷: جایگاه ایمان در قلب است و این که ایمان در قلب انسان آرایش و پیرایش میشود.
نکته: اندازه قلب بینهات است. مظروف این ظرف قلب خداوند است
نکته: حدیث قدسی: من در آسمان ها و زمین نمیگنجم اما در قلب مومن است که میتواند مرا در خود جای دهد
نکته: امام صادق ع : قلب حرم خداست و در حرم خدا چیزی جز خدا راه ندهید-بحارالانوار ج ۶۷ صفحه ۲۵
نکته:  خداوند در ابتدا به نیت نگاه میکند و خود عمل را مبنای اصلی قرار نمیدهد -عملی که از دل براید  زیباست و این که حتما عملی که از دل براید زیبا خواهد شد
نکته: اگر کسی آهنگ خدا کند ،حرکت قلبی او، وی را زودتر از عمل،  به خداوند میرساند
 نکته: وقتی سجده میکنی باید قلب هم سجده نماید-یعنی برای هر عمل باید قلب هم همسو باشد
نکته: عقل(تفکر افراد) میتواند  هر موضوعی را تحلیل نماید-شاخص خوب بودن افراد قلب خوب افراد است و نه این که فرد حرف خوب بزند یا این که خوب تحلیل نماید
نکته: خداوند قلب را در همه حال هدایت میکند و اینکه  برخی افراد بخاطر کور و کر شدن قابلیت هدایت نخواهند داشت.
نکته: اولیای خداوند به دل نگاه میکنند و هدایت میکنند
نکته: امام باقر  در بحار الانوار میفرماید: قلب ۴ نوع است
         ۱-نفاق و ایمان باهم در یک جا: ایمان دارند ولی محکم نیستند
          ۲-منکوس: سروته، واژگون، منافق، ایمان ندارند و ادعا هم ندارند
          ۳-مطبوع: بدترین نوع قلب-ظلمانی، درها بسته شده و مهر خورده است، منافق، ایمان ندارند ولی ادعا دارند
          ۴-ازهر:مومن، درون قلب ، چراغ روشنی و تلولو است-ایمان محکم و پایدار
نکته: الولد المنکوس: بچه ای که سروته بدنیا بیاید را میگویند که از پا به دنیا بیاید
نکته: ازهر: سپید و نورانی-به خورشید و ماه ازهران میگویند-زهرا یعنی زنی سپید و نورانی
نکته: سودا یعنی کبود و سیاه
نکته: حشر انسان در قیامت بر اساس دل ویا همان قلب انسان است
نکته: بهترین قلب برای انسان همان قلبی است که از صراط مستقیم که همان راه انسان کامل است تبعیت نماید
نکته: در باب فتح قلب:
          ۱-فتح قریب: مواظبت قلب از خواهش های نفسانی -نصر من الله و قتح القریب
          ۲-فتح مبین: سوره فتح آیه ۱-انا فتحنالک فتح المبین-بعد از فتح قریب فتح مبین است-شهود تحلیات اسما و صفدت الهی
          ۳-فتح مطلق-سوره نصر آیه یکم-ادا جاء نصرالله والفتح- شهود و تجلیات ذات خداوند -شهود کامل خداوند
نکته: اما باقر ع: مومن دو ویژگی اصلی دارد: ۱- شکر گذار   ۲-بردبار(صبر) است
نکته: شکر بر ۳ نوع است:
          ۱-قلبی: دانستن نعمت
          ۲-زبانی: حمد وستایش هنگام بهره مندی از نعمت
          ۳-عملی: مصرف نعمت در راه رضای خداوند(بهترین عمل از نعمت)
صبر: تحمل سختی ها وبی تابی نکردن در برابر سختی ها-انتظار برای فراهم شدن فرصت مناسب-این افراد بلا و حادثه نمیخواهند ولی اگر دچار شوند صبر میکنند
نکته: صبر از ارکان ایمان است
حضرت علی ع: صبر برای انسان همانند سر است برای بدن-اگر نباشد انسان میمیرد
نکته: صبر اولیا خداوند: صبر بدون اکراه-از تمام حوادث  در راه رسیدن به خدا با آغوش باز استقبال میکنند.صبر آنها نسبت به فراغ است آن هم فراغ از محبوب-از فراغ الله میسوزند
نکته: صبر انسان های عادی از نوع  استقامت در سختی و مشکلات است
نکته: شرح به معنی توسعه و گسترده شدن است و صدر به معنی قلب است-فتح به معنی باز شدن قلب است.
نکته: اگر درب قلب بسته باشد و مهر خورده باشد، اندازه ظرف دل کوچک خواهد شد بخاطر فشاری که از بیرون به قلب خواهد آمد.
نکته:  دل غذا میخواهد آن هم غذای متناسب با فطرت
نکته: حب دنیا راس و منشا زایل شدن قلب است
نکته: امام صادق ع: اگر بخواهی کوهی را از زمین برداری آسانتر ازین است که بخواهی دلی را تکان دهی-برگرداندن دلی که واژگون است بسیار مشکل است.
نکته: دل در زمان جوانی راحتر تغییر میکند تا پیری
نکته: محبت و حب از قلب است.
نکته: زهد یعنی عدم تعلق به دنیا
نکته: عفلت از یاد خدا، توجه به دنیا و هوی وهوس
نکته: فهم عقل و پذیرش قلب دو موضوع متفاوت است- ایمان در دل - اعتقاد در عقل
نکته: برای رشد در هر عاملی دو پارامتر وجود دارد: ۱-حفاظت در برابر  نفوذ و فساد    ۲-افزایش شدت نورانی بودن
نکته: برای هر چیزی امنیت از اولویت بالاترین برخوردار است.
نکته: همه افراد مقداری نفاق در وجود خود دارند
نکته: اگر انسان در عقل دچار انحراف شود دچار شرک جلی میشود. یعنی مخلوق را بجای خالق قرار میدهد
نکته: عقل نویسنده است و کار آن نگارش است و صفحه ای که در آن مینویسد همان قلب است.
نکته: نتیجه شرک جلی در انسان این است که انسان نقش غیر خالق را د دل میپروراند
نکته: مریضی قلب بخاطر نفاق است.
نکته: شناسه شناخت قلب سالم، توجه به این که انسان به چه ابعادی گرایش دارد: خدایی ویا شیطانی
نکته: قساوت به معنی  سخت و درشت شدن و تاریکی است.
نکته: آرزوهای دور و دراز {یعنی حالا حالاها در این دنیا خواهم ماند}  اولین سبب  تولید قلب قسی است.
نکته: امام علی ع: کسی که میخواهد فردا زنده بماند یعنی میخواهد همیشه زنده بماند
نکته: یاد مرگ دل را زنده نگه میدارد
نکته: آرزوهای دراز -اگر از منظر عقل بررسی شود عین جهل است  و اگر از نظر شهوت بررسی شود همان حب دنیا است.
نکته: قساوت قلب:
۱-حرف زیادی که در آن یادی از خداوند نشود
۲-ترک عبادت
۳-گناه
۴-گوش کردن به  لهو مقل آهنگ های حرام
۵- رفتن به شکار برای هوس رانی
۶-رو آوردن به حاکمان ستمگر
۷-انباشتن مال زیاد-ثروت
۸-نگاه کردن به صورت شخص بخل
۹-اگر از درد کشیدن شخص دیگری که دارد درد میکشد متاثر نشدیم یعنی قساوت قلب داریم
نکته: بخیل یعنی: کسی که مالی را انباشته نگهداشتته است  این که در جایی که شرعا و عقلا شایسته است مصرف نمیکند
نکته: رقت قلب: اگر تذکر قلبی داده شود زود متاثر شود-انزجار در برابر نافرمانی خداوند
نکته: رقت قلب:
۱-یاد خداوند در قلب
۲-تفکر -گریه از خشی الله-
نکته: خوف: ترس خالی         خشی: ترس همراه با معرفت
۳-یاد مرگ
۴-مقابله با نفس در جهت عبادت(رنج عبادت)
۵-معاشرت با خوبان
۶-آبادانی قلب با معاشرت افراد صاحب عقل
۷-استغفار
۸-خواندن قرآن
نکته: یکی از دلایل نام بردن قلب به کلمه قلب: از کلمه تقلب می آید به معنی رود عوض شدن و منقلب شدن
نکته: ریسمان اللهی  همان رابطه بین عبد و مولاست
نکته: توصیه رسول خدا به کسی که از قلب قسی خود شکایت کرده بود: برو و مسکین را طعام بده - برو و بر سر افراد یتیم دست بکش
نکته: حداکثر کار عقل:  تشخیص و جستجو وانتخاب موحودی که از همه لحاظ  کامل و تمام باشد و آن را به قلب  اراُیه بدهد. حالا این گزینه را قلب قبول کند یا نکند و پس بزند
نکته: در شب قدر رابطه بین عبد و مولا از بالا به پایین است
نکته: زیغ به معنای  متمایل شدن و انحراف پیدا کردن است.وقتی زیغ میآید که در قلب شک بوجود بیاید.
نکته: قلب بصورت پیش فرض به سمت حق حرکت دارد-وقتی به حق برسد آرامش پیدا میکند و این که هرچه در جهت حق حرکت کند به همان اندازه آرامش پیدا میکند و به سکینه میرسد
نکته: در پس قلب آرام ومطمئن، نفس مطمئن است
نکته:  سکون و سکینه یا همان اطمینان و طمانینه متضاد است با شک و تردید و ریب و زیغ
نکته: آرامش در سخت ترین لحظات وقتی رخ میدهد که نفس به اطمینان رسیده باشد - نفس مطمئن
نکته: دلبستگی شدید ویا حب و یا علاقه شدید به یک چیز باعث کور شدن آن چیز میشود.
نکته: معاشرت با چند گروه دل را میمیراند
۱-متنغم غوطه ور در مال دنیا و نعمت
۲-کوتاه فکر ها-احمق: پیش بینی ندارد-نه درک و نه فهم از موارد
۳-کسانی که در عمل یا اعتقادات وی انحراف مشاهده شود
نکته: عوامل موت قلب:
۱-ورع قلب: انباشتن گناه بر روی گناه-عادت و تکرار
۲-کثرت ضحک با همان زیاد خندیدن بی جهت به حالت فرح و شادی که اظهار شود
۳-«إتراف: ناز پروردگی در امور مادی
نکته: ورع در معنا:پرهیز از حرام و شبهات مالی
نکته:  ورع در اصطلاح: پرهیز از شبهات
نکته: حکمت: علم به حقیقت اشیا و یا چیز
نکته: حکمت با قلب سروکار دارد
نکته: مرکز علم در عقل است و مرکز حکمت در قلب است.
نکته: تفکر همیشه به حکمت منجر نمیشود
نکته: زنده شدن قلب: تفکر در راستای قلب-مجالست با افراد ذی حکمت
تعریف علم: دانایی-کسب مفاهیم- رابطه ها
معرفت:شناخت به منزله شهود
نکته: کلمه در علم نحو:ترکیبی از حروف- چیزی با اعراب ۴گانه فتح و رفع و کسرو وقف است
نکته: امام صادق ع: حرکت قلب به ۴ نوع است:
۱-رفع: قلب یاد خداوند کند-بالا آمدن -رفع حجاب
۲-فتح: خشنود از خداوند-رضایت از خداوند و باز کردن دریچه قلب برای خداوند
۳-خفض: مشغول غیر خداوند
۴-وقف: غفلت از خداوند و قساوت  سکته معنوی
نکته: علامات قلب:
۱-رفع:
          الف:سر تسلیم  بر دستور مولا
          ب:در دستور مولا رای و نظر و مخالفت نداشته باشیم
          پ: استمرار و شوق دل-دوام شوق محبوب
۲-فتح:
          الف:توکل به خدا- تمام امور را به رب واگذارد و از او بداند و با تمام انرژی و قوا به سمت او حرکت کند و عمل را به بهترین نحو انجام دهد
          ب:صدق: هرچه هست را تقدیم خداوند نماید-درون وبیرون یکی باشد
          پ:یقین: در ولایت رب شک نداشته باشد-بدون شک اقدام نماید
۳-خفض
          الف:عجب-آیا به عمل خیر خود میبالد یا خیر
          ب: ریا: در حرکت به سمت عمل(هرچند عمل خیر) ادعا و انگیزه غیر خدا داشته باشد
          پ: حرص: دست درازی به بیش از چیزی که نیاز را برطرف میکند  و آن را نگهدارد- منظور این که دست درازی برای نگهداری و انباشتن
۴-وقف
          الف:عدم احساس شیرینی در بندگی
          ب: گناه برابش تلخی ندارد
          پ: حلال و حرام سرش نیشود
نکته: گام اول برای شرک ، شک است.
نکته:  در نفس چهار صفت: شهوت و عقل و وهم و غضب در راس تمام قوای انسان است.

خلاصه کتاب سلوک عاشورایی - موضوع غیرت دینی

کتاب: سلوک عاشورایی - دفتر هشتم: غیرت دینی

نویسنده: آیت الله مجتبی تهرانی

ناشر: مصابیح المهدی



نکات:

1. تعریف غیرت: سعی و کوشش در حفاظت از چیزی که شرعا و عقلا بر انسان لازم است حفاظت شود. (یک حالت روحی است)
2. امام صادق ع: اگر کسی که لیاقت و شایستگی ندارد(ویا در او نقص باشد) برای مردم پیش بیافتد و مردم را به خود دعوت نماید در حالی که شایسته تر از او وجود داشته باشد، چنین شخصی اهل بدعت بوده است.
3. بالاترین غیرت در دین برخورد با بدعت است
4. اگر عالمی در برابر بدعت سکوت نماید به مثابه این است که پیامبر از ابراز وحی خودداری نماید(وحی ای که به او رسیده است را اعلام ننماید)
5. معاویه در زمان زندگی خود پسرش یزید را به مدارا با چهار نفر سفارش کرد:
1. عبدالله بن عمر
2. پسر ابوبکر
3. عبدالله بن زبیر
4. حسین بن علی ع
6. معاویه در زمان ۱۵ رجب فوت شد. یزید از روی نادانی و بدون در نظر گرفتن سفارش پدر اولین کاری که کرد این بود که نامه ای به والی مدینه نوشت و از او خواست تا با حسین بن علی ع بیعت بگیرد.
7. نامه یزید به والی مدینه در غروب یا شب جمعه  ۲۵ رجب به مدینه رسید.(ولید والی مدینه بود)
8. امام حسین ع در روز یکشنبه ۲۷ ذرجب از مدینه به مقصد مکه حرکت کرد.
9. کاروان امام حسین ع در روز جمعه ۳ شعبان که متشکل از تقریبا ۸۰ نفر و ۲۵۰ شتر و اسب بود وارد مکه شد.
10. یکی از مهمترین اهداف امام حسین ع این بود که خود را به جمع حاجیان مکه رسانده و نسبت به حق تبلیغ نماید.
11. امام حسین ع در روز ۸ ذی الحجه (روز ترویه) از مکه به مقصد کوفه حرکت کرد.
12. در اسلام موضوعی نداریم که برای آن حکمی نباشد.
13. هیچ بدعتی نیست مگر اینکه حداقل یک حکم اسلام (دستور اللهی) را نقض و جعل میکند (یک قاعده اسلام را منحل می‌کند)
14. عوامل تأثیر گذار در تربیت(فرهنگ یا جو حاکم بر جامعه بر همه موارد زیر تأثیر گذار است)
1. محیط خانواده
2. محیط آموزشی
3. محیط شغلی
4. محیط رفاقتی و دوستان
15. رسول خدا ص: در جامعه دو گروه هستند که اگر فاسد شوند جامعه فاسد شده و اگر اصلاح شوند  جامعه اصلاح میشوند:
1. فقیه (عالم دین)
2. حاکمان جامعه اسلامی (مسئولین)
16. غیرت از محبت ناشی میشود
17. حجاب چهره جان می‌شود غبار تنم                             تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز
18. امام صادق ع: هیچ کسی نمیتوان ادعا کند که ایمانش برای خدا خالص شده است مگر این که  خدا در دلش از خودش محبوب‌تر است.
    

تقسیم بندی افراد که دوست دار دین اند:

1. محب: کسیکه دوست دار دین است
2. عابد: یک مرتبه بالاتر - محب محبوب - کسیکه محبت عمیقی از محبوب در دل دارد

• آثار محبت روی محب:
• قطع از غیر محبوب
• در زیر پرچم محبوب قرار گرفتن(جزو متعلقات محبوب قرار گرفتن)
• گام گذاشتن در مسیری که موجب قرب محبوب می‌شود
• شناخت بیشتر محبوب از ابعاد متفاوت
• افکار عابد:
• رجوع به گذشته و این که چه کارهایی تاکنون انجام نداده است(آگاهی از غفلت های خود)
• جبران غفلت‌ها
• مراقبه
• ویژگی عابد:
• شرمسار از غفلت‌های خود(مغرور نیست)
• بکار گیری از تمام فرصت‌ها برای سلوک اللهی
• نکات:
• بالاترین عمل عملی است که بیشترین میل و رغبت را به الله تعالی داشته باشد (همان خلوص)
  
  

مرید: یک مرتبه از عابد بالاتر است

• افکار مرید:
• او برای جبران قدم بر میدارد ولی میگوید برای جبران دیگر کار از کار گذشته است و کاری را که باید در زمان خاص انجام میدادم دیگر فرصت آن برنخواهد گشت
• غصه از دست دادن فرصت‌ها را می‌خورد
• این غصه موجب مراقبه در او می‌شود
• بخاطر غصه فوت شدن فرصت‌ها، کارها و بندگی را با کیفیت بیشتر انجام می‌دهد.
• نکات:
• با گذشت زمان یک ساعت به اندازه یک ساعت از منابع ما کم می‌شود
• امام علی ع: همانا تو (انسان) شمارش روزگار هستی، هر روز که می‌گذرد، چیزی از تو کم می‌شود و نه از عمرت
• امام علی ع: شدیدترین غم و غصه‌ها که کشده است، از دست دادن فرصت‌هاست(آنچه بگذرد دیگر بر نمی‌گردد).
• اگر انسان بخواهد کار فوت شده را انجام بدهد، فرصت روز جاری را از دست می‌دهد.

عارف: یک مرتبه از مرید بالاتر است.

• ویژگی‌های عارف:
• بینایی‌اش باز شده است ولی شفاف نیست- او می‌خواهد حجاب را بردارد.
• سر اللهی برایش باز شده است ولی دقیق نیست-او بدنبال دقیق‌تر شدن و عمیق‌تر شدن در اسرار اللهی است.
• میل به شفاف سازی حجاب و عمیق شدن در اسرار اللهی او را آرام نمی‌گذارد و تا آنجا که محو در ذات اللهی شود
• در تمام لحظات در پی حذف حجاب است
• افکار عارف:
• او در نظر دارد که التفات به عطای محبوب وی را از حضور و شهود خود محبوب باز می‌دارد.
• از توجه‌های نفس به الطاف محبوب ناراحت است.
• او می‌خواهد فقط در محبوب خلاصه شود و خودش را به تجرد بکشاند تا تعلقی نداشته باشد و به غیر محبوب توجهی نکند
• عارف می‌خواهد منزه باشد و به سختی‌ها و خوشی‌های عالم توجهی نکند (گویا هیچ حادثه یا مشکلی نیست) - او آرام است
• در تمامی وضعیت ها و شرایط آرام است و آرامش محض دارد.
• مدام به نورانی بودن(اسرار) اعمال‌ پی می‌برد.

انواع حجاب

1. ظلمانی

• عملی: تمامی اعمال گناه
• نفسی: گناهان مثل حسد و تکبر و ...
• قلبی : تعلقات قلبی به امور دنیایی و مادی
• نظیر: وسوسه (وسوسه حجاب قلبی است)
• نظیر: بحث و جدل نکهش شده و ...

نورانی: التفات اللهی که به عارف می‌شود

نکته:خداوند برای قلب ارزش بیشتری نسبت به عقل قائل شده است و در خطاب‌ها تنها قلب را مورد خطاب قرار می‌دهد و نه عقل را.

نکته: قلب با روح رابطه تنگاتنگ دارد.

نکته: بر اساس روایات قلب، گوش و چشم و زبان دارد و هم می‌فهمد. ونیز ممکن است مریض شود ویا قوت پیدا کند و هم ممکن است بمیرد (قلب هم میمیرد).

نکته: از مجموعه آثاری که به آقای مجتبی تهرانی تعلق دارد میتوان به مجموعه رسائل بندگی اشاره کرد که دفتر اول(دفتر دل) این مجموعه مربوط است به  عقل و قلب و رابطه بین این دو.